نوروز زيبا

یَا مُقَلِّبَ الْقُلوبِ وَ الْأَبْصَارِ‌ یَا مُدَبِّرَ اللَّیْلِ وَ النَّهَارِ  یَا مُحَوِّلَ الْحوْلِ وَ الْأَحْوَالِ‌ حَوِّلْ حَالَنَا إِلَی أَحْسَنِ الْحالِ

لحظه تحویل سال 1402 هجری شمسی ساعت 54 دقیقه و 28 ثانیه روز سه شنبه 1 فروردین 1402 هجری شمسی مطابق 28 شعبان 1444 هجری قمری و 21 مارس 2023 میلادی

عيد نوروز به عنوان تغيير مهمي در طبيعت و نوشدن سال، يكي از مهم ترين جشن‌هاي ماندگار اين سرزمين است كه همه مردم قبل از فرا رسيدن بهار، در تلاش براي تداركات آن و برگزاري مراسمي جمعي براي آغاز فصلي جديد در زندگي خود و ديگر اعضاي جامعه هستند. آييني كه امروز در سرتاسر ايران عزيز به عنوان آداب نوروز برگزار مي‌شود برگرفته از جشن نوروز در ايران باستان است.

هرچند برخي از آنها در امتزاج با فرهنگ و ارزش‌هاي ديني و اسلامي دچار تغييراتي شده‌اند، اما اصل اين مراسم يادگاري از رسوم زيباي نياكان ماست كه زمان‌هاي گذشته و در وسعتي بسيار بزرگ تر جشن گرفته می‌شد. البته در حال حاضر اين مراسم علاوه بر ايران در كشورهايي ديگر مانند تاجيكستان، افغانستان، تركيه و... نيز با تغييرات و ويژگي‌هاي خاص هركدام از اين كشورها كه برخي از آنها گذشته تاريخي و جغرافيايي مشتركي داشته‌اند، برگزار می‌شود.
اين جشن و مراسم آن قدر براي ايرانيان مهم و تاثيرگذار بوده است كه علاوه بر ايران و برخي كشورها كه از آنها نام برده شد، در سرتاسر دنيا و در هرجايي كه ايرانيان حضور دارند به صورت خانوادگي و يا در جمع‌هاي كوچك و بزرگ برگزار و فرارسيدن بهار طبيعت گرامي داشته می‌شود. اهم مراسمي كه براي استقبال از فرارسيدن سال نو و بهار طبيعت برگزار می‌شود بدين شرح هستند:

تدارك خانه تكاني
معمولا در ماه آخر سال بحث داغ خانه تكاني، نشاني از تكاپوي ايرانيان براي استقبال از بهار است. اين آيين، به‌جامانده از دوران كهن است كه همچنان در ايران و برخي كشورهاي ديگر انجام می‌شود و مردم در روزهاي آخر سال كه گاه از نيمه‌هاي بهمن و بيشتر در اسفندماه، خانه‌هاي خود را گردگيري و نظافت می‌كنند، فرش‌هايشان را می‌شويند، بعضي‌ها وسايل كهنه شان را دور می‌ريزند و وسايلي جديد می‌خرند. خانه تكاني از نگاه باستاني ابتدا همراه با هيجان و آشفتگي است، اما بعد از آن نوبت سروسامان گرفتن منزل فرا رسيده و آرامش همه جا را فرا می‌گيرد.

كاشتن سبزه
كاشتن سبزه از ديگر رسوم مربوط به استقبال از سال جديد است. معمولا حدود دو هفته مانده به عيد نوروز، مردم دانه‌هاي مختلفي مثل گندم، ماش، عدس، ذرت و... را در ظروف و يا روي كوزه‌هاي زيبا می‌كارند تا در لحظه تحويل سال، سبزه ذرت، سبزه گندم يا سبزه عدس خود را روي سفره هفت سين قرار دهند. در اوستا از كاشتن سبزه صحبت و از آن به عنوان نماد حقيقت و فضيلت ياد شده است. موضوعي كه نشان از علاقه و تعلق خاطر نياكان ما به سرسبزي و آباداني دارد و نشان می‌دهد كه يكي از نشانه‌هاي مهم استقبال از بهار توجه به سرسبزي و زيبايي‌هاي طبيعت بوده است.

رفتن به زيارت اهل قبور
هسته خانواده و زندگي جمعي در كنار اقوام و خويشان يكي از شاخصه‌هاي منحصربه فرد ايرانيان بوده و به همين دليل معمولا اكثر مردم در آخرين پنجشنبه سال با تهيه دسته گل و تدارك خيرات به مزار عزيزان از دست رفته خود می‌روند تا براي آنها طلب مغفرت و بخشش كنند. موضوعي كه نشان می‌دهد عيد نوروز به عنوان رسمي ماندگار از گذشته‌هاي دور چه ارزش‌ها و ثمرات خوبي را در خود نهفته داشته و باعث قوام و پويايي اين جامعه در ادوار تاريخي مختلف شده است.

سفره هفت سين
تهيه و تدارك سفره يكي از شاخص ترين بخش مربوط به آداب و رسوم نوروز نزد ايرانيان است كه تقريبا در تمامي شهرهاي ايران انجام می‌شود. مردم شهرهاي مختلف چند روز مانده به نوروز سفره اي تدارك می‌بينند تا در لحظه سال تحويل همگي دور آن جمع شوند و معمولا آن را تا 13 روز بعد از آغاز سال حفظ می‌كنند. همان طور كه از اسم آن پيداست، معمولا هفت نوع خوراكي و روييدني كه با حرف سين آغاز می‌شوند را برروي سفره قرار می‌دهند، از جمله: سنجد (به نشانه سنجيده عمل كردن)، سيب (به نشانه سلامتي و عشق)، سبزه (به نشانه خرمي و شادابي)، سمنو (به نشانه مقاومت و عدالت)، سير (به نشانه قناعت)، سركه (به نشانه رضا و تسليم) و سماق (به نشانه صبر و بردباري). علاوه بر سين‌هاي اصلي، سكه (به نشانه افزايش دارايي)، كتاب مقدس اديان مختلف (مسلمانان قرآن، زرتشتيان اوستا و... به نشانه توكل به خداوند)، آينه (به نشانه روشنايي)، ماهي (به نشانه زايش و تكاپو)، شمع (به نشانه فروغ و روشنايي) و نان (به نشانه بركت) از ديگر اجزاي سفره هفت سين هستند.

مراسم لحظه تحويل سال نو
معمولا رسم بر اين است كه از ساعاتي قبل از تحويل سال، همه چيز فراهم شده و چند دقيقه قبل از تحويل سال خانواده دور سفره هفت سين جمع می‌شوند و دعاي تحويل سال می‌خوانند. دعاي لحظه سال تحويل عبارت است از: «يا مقلب القلوب والابصار، يا مدبراليل و النهار، يا محول الحول والاحوال، حول حالنا الي احسن الحال» به معني «اي تغييردهنده دل‌ها و ديده‌ها، اي مدبر شب و روز، اي گرداننده سال و حالت‌ها، بگردان حال ما را به نيكوترين حال». مردم با خواندن اين دعا از خداوند طلب خير در سال جديد می‌كنند.
پس از تحويل سال همگي با شادي يكديگر را در آغوش می‌گيرند، روبوسي می‌كنند و عيد را به هم تبريك می‌گويند. معمولا بزرگتر خانواده از قبل بين قرآن پولي را به عنوان عيدي قرار داده و افراد يكي يكي عيدي خود را دريافت می‌كنند.

حاجي فيروزه، سالي يك روزه
حاجي فيروز يكي از نمادهاي نوروز است كه در شمايل مرداني با لباس‌هاي رنگي و غالبا با لباس صورتي و قرمز، در روزهاي پاياني اسفند در ميان هياهوي شهر با يك دايره زنگي به خيابان‌ها می‌آيند و فرا رسيدن نوروز را به مردم مژده می‌دهند. حاجي فيروزها در چنين روزهايي با شادي و نشاط خاص خود، به نوروزخواني و اشعار مربوط به اين جشن می‌پردازند. اشعار و قطعاتي شاد كه مردم از شنيدن آن خوشحال شده و به آنها عيدي می‌دهند.

عمو نوروز
عمو نوروز شخصيتي نمادين است كه او را با نام بابا نوروز هم می‌شناسند. اين شخصيت تمثيلي نماد زمان در ايران باستان و همچنين زال در شاهنامه است. ايراني‌ها اعتقاد دارند كه عمو نوروز با ريش و موي سپيد بلند در شب عيد به خانه می‌آيد تا ننه سرما، يار خود را ببيند. آمدني كه با اتمام فصل اسفند و آغاز فروردين هيچ گاه به وصال نمي انجامد و ديداري كه هرگز محقق نمي شود!

سيزده به در
معمولا مراسم مربوط به استقبال از سال جديد و يا نوروز در نزد ايرانيان دوهفته اي طول می‌كشد و چون در گذشته و هم اكنون معتقدند كه 13 فروردين روزي نحس است و نبايد در خانه بمانند، از اين رو صبح زود به دشت و كوه می‌روند تا سيزده خود را به در كنند. گوشه اي از اين مراسم هم اين گونه است كه معمولا هر خانواده آجيل باقي مانده از سفره هفت سين و عيد خود را به دل طبيعت می‌برد و بعضي هم روي هيزم آش درست می‌كنند. در غروب سيزده به در، دختران به جهت بخت گشايي سبزه گره می‌زنند و خانواده‌ها سبزه‌هاي كاشته شده عيدشان را بيرون می‌اندازند.

مراسم ديد و بازديد عيد
تقريبا پس از تحويل سال، ديد و بازديدها شروع می‌شوند و معمولا روزهاي اول نوروز مختص بازديد كوچكترها از بزرگترهاست تا سال نو را به آنها تبريك بگويند. در طول روزهاي اول فروردين اين عيد مباركي‌ها ادامه دارد و همچنين مردم براي گفتن سرسلامتي به ديدن كساني می‌روند كه در سال گذشته عزيز خود را از دست داده‌اند. موضوعي كه قدر و اهميت آن در اين يكي دوسال اخير كه همه گيري كرونا محدوديت‌هايي را براي ديد و بازديدهاي حضوري مردم پديد آورده است، بيشتر شناخته شده و باعث شده است تاسف گذشته اي را كه آزاد و رها به ديدار يكديگر می‌رفتند، بخورند.

طبخ سبزي پلو ماهي
پختن سبزي پلو ماهي يكي از اصلي ترين آداب و رسوم نوروز بوده است كه معمولا به عنوان ناهار يا شام روز اول فروردين طبخ و در جمع‌هاي صميمي خانواده‌ها صرف می‌شود. فلسفه طبخ اين غذا احتمالا به خاطر نماد هريك از مواد تشكيل دهنده آن بوده كه ماهي نماد جنب و جوش، سبزي نماد بهار و برنج نماد بركت است. علاوه بر اين‌ها پختن و خوردن سبزي پلو ماهي فرصتي براي شكرگزاري در روز اول سال هم هست. برخي از تهراني‌ها نيز در شب نوروز رشته پلو می‌پزند تا سررشته كار تا آخر سال در دستشان باشد.

رسم پوشيدن لباس نو
قبل از فرا رسيدن عيد نوروز مردم لباس‌هاي نو می‌خرند تا همراه با نوشدن زمين و فرا رسيدن بهار، در ميهماني‌ها با ظاهري تازه و آراسته حاضر شوند. هرسال قبل از عيد نوروز افرادي كه شرايط مالي مساعدتري دارند به نيازمندان لباس نو هديه می‌دهند تا آنها هم با فرا رسيدن بهار لباسي جديد بر تن كنند. اين رسم در گذشته از اهميت خيلي بالايي برخوردار بوده است چون به دليل محدوديت‌هاي مالي  و اقتصادي بسياري از مردم فقط در همين ايام قدرت خريد لباس نو را داشته و معمولا لباسي كه در اين ايام تهيه می‌شد براي مدت يك سال پيش رو تن پوشي بود كه بايد خيلي مراقب آن باشند تا سالم و تميز بماند.